Клёцкі з “душамі” з’яўляюцца традыцыйнай стравай усіх жыхароў заходняй тэрыторыі Віцебскай вобласці. Гатуюць гэтую страву жыхары Лепельскага, Докшыцкага, Ушацкага, Глыбоцкага, Пастаўскага, Шаркаўшчынскага, Браслаўскага, Міёрскага, Верхнядзвінскага, Чашніцкага раёнаў Віцебскай вобласці. Клёцкі бытуюць як у гарадскім і ў вясковым асяроддзі, а гатуюць іх і старэйшае, і малодшае пакаленне.
Паэтычная назва гэтага элемента культуры харчавання паходзіць ад начынкі, якая змяшчаецца ў сярэдзіне клёцкі і называецца “душой”. Адметнасцю нашых клёцак з’яўляецца тое, што душа ў іх гатуецца выключна з крышанага на невялікія кавалачкі мяса ці сала. Да прыгатавання клёцак гаспадыні падыходзілі з усёй адказнасцю. Апраналі чыстую вопратку – кофту, хвартух, хусцінку завязвалі назад.
Клёцкі, як рытуальная страва гатуюцца на Дзяды, а таксама з’яўляюцца абавязковай стравай на жалобным памінальным стале, але з цягам часу іх пачалі ўжываць больш шырока. У будні дзень клёцкі таксама гатуюцца, але часцей у выхадныя дні, калі за сталом збіраецца ўся сям’я. Паколькі клёцкі “з душамі” гатуюць у час гадавых пастоў і святочных дзён, а таксама падаюць на стол падчас памінання продкаў – элемент выконвае сакральную функцыю. Гэтая страва – своеасаблівы маркер рэгінальнай кухні, падкрэслівае адметнасць культуры Віцебшчыны, яе традыцый. Спажыванне традыцыйнай стравы клёцкі з “душамі” яднае род за сямейным сталом, спрыяе выхаванню ў новых пакаленняў паважлівых адносін да продкаў, іх традыцый, і захаванню сваёй культурнай адметнасці.
Спосаб прыгатавання клёцак дастаткова просты і даступны кожнаму. Практыка элемента не перарываецца, што звязана з іх трывалым замацаваннем у харчовай сістэме. Рэцэпты клёцак перадаюцца з пакалення ў пакаленне, тэхналогія прыгатавання з года ў год не змяняецца.
1. Падрыхтоўчы этап.
Бульбу чысцяць у дзень прыгатавання стравы. Дзяруць яе на тарцы або выкарыстоўваюць для гэтага куханны камбайн. Пасля драннё моцна адціскаецца ў талерку. Як адстоіцца – ваду зліваюць, а ілаўку (крахмал) дадаюць ў адціснутае драннё. Соляць, кладуць трошкі мукі, замешваюць.
2. Прыгатаванне “душаў”.
“Душы” (начынку) гатуюць так: рэжуць мяса, сала маленькімі кавалачкамі, дадаюць туды кмен, соль, пакрышаную цыбулю і іншыя спецыі. Прыправы для “душаў” усё часцей перастаюць гатавацца самастойна, а набываюцца ў крамах. З цягам часу сталі разнастайнымі і начынкі для “душаў”, акрамя сала, мяса, хатняй каўбасы або фаршу, пачалі выкарыстоўваць грыбы і нават куплёную каўбасу. У пост у якасці “душаў” выкарыстоўвалі таўчоны мак, ільняное семя, грыбы.
3. Непасрэдна гатаванне клёцак.
Далей гатовае драннё начыняецца, робяцца клёцкі, кідаюцца ў кіпячую ваду, варацца паўгадзіны.
4. Спажыванне клёцак.
Клёцкі ўжываюць як самастойную страву, а таксама падаюць са шкваркамі, смятанай, малаком. На стол ставяць звычайна ў той пасудзіне, ў якой яны гатаваліся, або накладваюць у вялікую міску ці талерку каб даўжэй заставаліся гарачымі.
«Клёцкі з “душамі”» – адметная рэгіянальная страва, якая ўжо стала кулінарным брэндам Віцебшчыны, пазнавальным па сваіх смакавых і эстэтычных якасцях, і можа далей развівацца, у прыватнасці, выкарыстоўвацца гаспадарамі аграсядзіб, адлюстроўваючы тым самым рэгіянальную кухню.
Рэцэптура і тэхналогія прыгатавання традыцыйнай стравы «Клёцкі з “душамі”» можа выкарыстоўвацца ў сучаснай кулінарыі, ва ўстановах грамадскага харчавання рэгіёна. Зараз амаль у кожным кафэ, рэстаране Віцебскай вобласці клёцкі абавязкова прысутнічаюць у меню. Напрыклад, у г. Лепель працуе кафэ “Беларускае бістро”, якое спецыялізуецца на прыгатаванні традыцыйных страў, галоўнай і найбольш запатрабаванай сярод іх з’яўляюцца менавіта клёцкі. Кожны наведвальнік можа пакаштаваць і пры жаданні паўдзельнічаць у іх прыгатаванні на майстар-класе ад кухара кафэ.
Спажыванне традыцыйнай стравы клёцкі з “душамі” яднае род за сямейным сталом, спрыяе выхаванню ў новых пакаленняў паважлівых адносін да продкаў, іх традыцый, і захаванню сваёй культурнай адметнасці.
Адпаведна з п. 10 і п. 12 арт. 91 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб культуры аб навуковай апрацоўцы культурных каштоўнасцей і выяўленні іх спецыфічных рыс, спецыялістамі аддзелаў культуры створаны відэафільмы, якія дэманструюць мясцовыя асаблівасці прыгатавання клёцак у пяці раёнах Віцебскай вобласці. Клубы беларускай нацыянальнай кухні, якія дзейнічаюць амаль у кожным раёне Віцебскай вобласці на абласных, рэспубліканскіх і міжнародных фестывалях, святах, аглядах заўсёды прапануюць усім жадаючым пакаштаваць гэту традыцыйную страву.
